Os neutrinos son as partículas fundamentais máis esquivas que coñecemos e as únicas que poden ser a súa propia antipartícula, a única que pode ser completamente neutral. O IGFAE participa no experimento internacional NEXT, instalado no Laboratorio Subterráneo de Canfranc, baixo a montaña de Tobazo, nos Pireneos. NEXT é un dos experimentos que actualmente compiten para descifrar a verdadeira natureza do neutrino, para comprender se é a súa propia antipartícula.

Esta non é unha tarefa fácil, os neutrinos son tan esquivos e tan lixeiros, que o que sería unha tarefa trivial para outras partículas, determinar se son a súa antipartícula, é case imposible nelas. Só podemos facelo mediante un proceso no que o neutrino se comporte como unha partícula e como unha antipartícula. E este fenómeno podería ocorrer nuns poucos núcleos, onde dous dos seus neutróns se converten en dous protóns intercambiando entre eles un neutrino/antineutrino e liberando dous electróns. Este proceso chámase desintegración beta dobre sen neutrinos.

O detector NEXT é un tanque cilíndrico de xenon gasoso, sometido a un intenso gradiente eléctrico, e ten dúas cubertas equipadas con sensores de luz. O xenon actúa como un obxectivo, o núcleo onde podería ocorrer esta desintegración hipotética, e como é gasoso, os electróns producidos deixarían unha pista, unha traxectoria duns poucos centímetros. O noso detector busca un sinal inequívoco: dous electróns cuxa enerxía, segundo a famosa lei de Einstein, coincide coa masa perdida do núcleo pai, o xenon. Os nosos requisitos son diversos e difíciles de alcanzar: unha gran cantidade de xenon (para ter un gran número de núcleos onde poden ocorrer as desintegracións), unha excelente reconstrución das pistas (para identificar os dous electróns), unha medición moi precisa da enerxía (para asegurarnos de que corresponde á masa perdida do núcleo pai) e, finalmente, unha contorna ultra limpa de contaminación por radiación (para que non teñamos eventos que nos poidan confundir, por iso é polo que o noso laboratorio estea dentro da montaña, protexido dos raios cósmicos, e os elementos detectores son ultra puros, evitando a contaminación radioactiva).

No laboratorio de Canfranc está instalado o primeiro detector NEXT, que chamamos NEW. O detector contén 10 kg de xenon, co cal o noso obxectivo principal é superar todas as dificultades técnicas e experimentais que implica realizar esta medición cunha nova técnica. Os resultados son moi prometedores, e por esta razón xa estamos a construír outro máis grande, que poida ter un rango máis longo, 100 kg de xenon, nos próximos anos. E nunha década, alcanzar unha tonelada.
Este é un experimento que require un instrumento complexo, preciso e ultra silencioso; e para os físicos, delicadeza e paciencia. A cambio, se o neutrino se acaba revelando como verdadeiramente neutral, se é a súa propia antipartícula, atopariamos unha nova porta a unha física que quizais nos explique por que o universo e nós mesmos somos materia.