O IGFAE únese a REDONGRA, unha rede para impulsar a ciencia de ondas gravitacionais en España

A Rede Española de Física de Ondas Gravitacionais (REDONGRA), da que é membro o Instituto Galego de Física de Altas Enerxías (IGFAE), acaba de obter un importante financiamento do Ministerio de Ciencia, Innovación e Universidades na convocatoria 2024 de Redes de Investigación. Este apoio económico recoñece a importancia estratéxica de REDONGRA para consolidar e expandir o liderado de España no campo da ciencia de ondas gravitacionais.

REDONGRA ten dous obxectivos principais: coordinar e maximizar a contribución de España á ciencia de ondas gravitacionais, e preparar á próxima xeración científica e de infraestruturas para futuras misións de vangarda, como LISA e o Einstein Telescope. A rede desenvolverá unha folla de ruta para a implicación estratéxica de España nestas misións, co obxectivo de avanzar no coñecemento do Universo mediante a detección e a análise de ondas gravitacionais.

A rede, liderada por Carlos Fernández Sopuerta, investigador sénior no Instituto de Ciencias do Espazo (ICE-CSIC), reúne a 20 grupos de investigación de excelencia de toda España, incluíndo institucións xa activas en grandes colaboracións internacionais como LIGO, Virgo, o Einstein Telescope, LISA e as Redes de Sincronización de Púlsares (PTA, polas súas siglas en inglés).

“A rede REDONGRA ofrece unha oportunidade única para a crecente comunidade española dedicada á astronomía de ondas gravitacionais, que potenciará a participación nas colaboracións internacionais actuais e futuras”, sinala Carlos F. Sopuerta.

IGFAE en REDONGRA

O equipo de ondas gravitacionais do IGFAE, liderado por Thomas Dent e Juan Calderón Bustillo, desempeñou un papel destacado na comunidade española desde a súa creación en 2018, sendo o único grupo que realiza unha análise completa dos sinais de ondas gravitacionais, desde a súa detección ata a interpretación astrofísica.

Actualmente, o equipo do IGFAE traballa na finalización dos últimos resultados do máis recente período de observación de LIGO, Virgo e KAGRA, que recentemente identificou a 300ª detección candidata a fusión de buracos negros ou estrelas de neutróns desde 2015.

As actividades de REDONGRA comezaron en maio de 2025 e xa hai varios eventos programados para o resto do ano. En primeiro lugar, do 23 ao 25 de xuño celebrouse o Encontro Ibérico de Ondas Gravitacionais (no que Juan Calderón actuou como coordinador das sesións), onde se reuniron todos os membros da rede para revisar avances, compartir actualizacións de investigación e planificar proxectos colaborativos para o próximo ano.

Outras actividades previstas para este ano inclúen o décimo aniversario da primeira detección de ondas gravitacionais, os días 15 e 16 de setembro na Universidade das Illas Baleares (UIB), en Mallorca (con Thomas Dent como un dos poñentes destacados); a segunda reunión LISA España, os días 23 e 24 de outubro no CSIC en Madrid; e o décimo aniversario do lanzamento da misión LISA Pathfinder o 3 de decembro no ICE-CSIC, en Barcelona. No futuro, a rede tamén organizará unha escola de física de ondas gravitacionais, que ofrecerá un programa integral de formación para estudantes de posgraduado que se inicien neste campo.

Esta nova etapa no desenvolvemento de REDONGRA representa unha expansión significativa respecto a as súas fases anteriores e sitúa a España no centro dun panorama internacional en rápida evolución. Ao aliñar institucións de investigación de primeiro nivel baixo unha visión compartida e ao investir en formación e divulgación, REDONGRA proponse converter a ciencia de ondas gravitacionais non só nunha fronteira científica, senón nunha fortaleza da rede de investigación estatal.

20 grupos de investigación de excelencia en España

A rede REDONGRA está formada, ademais do IGFAE, polas seguintes institucións: o Instituto de Ciencias del Espacio (ICE-CSIC), o Centro de Investigaciones Energéticas, Ambientales y Tecnológicas (CIEMAT), o Instituto de Astrofísica de Andalucía (IAA-CSIC), o Instituto de Astrofísica de Canarias (IAC), o Institut de Ciències del Cosmos da Universidade de Barcelona (ICCUB), o Instituto de Estrutura da Materia (IEM-CSIC), o Institut de Física d’Altes Energies (IFAE), o Instituto de Física de Cantabria (IFCA-CSIC/UC), o Instituto de Física Corpuscular (IFIC-CSIC/UV), o Instituto de Física Teórica (IFT-CSIC/UAM), a Universidade de Alacant (UA), a Universidad de Cádiz (UCA), a Universidad de Granada (UGR), a Universitat de les Illes Balears (UIB), a Universitat Politècnica de Catalunya – BarcelonaTech (UPC), a Universidad Politécnica de Madrid (UPM), a Universidade do País Vasco (UPV/EHU), a Universidad de Salamanca (USAL) e a Universitat de València (UV).

O IGFAE, centro mixto da USC e a Xunta de Galicia, incorporou a astronomía de ondas gravitacionais á súa axenda científica en 2017, tras ser acreditado como Unidade de Excelencia María de Maeztu. Ese mesmo ano, a dirección científica do IGFAE identificou as ondas gravitacionais como unha grande oportunidade para abrir unha nova liña de investigación. Este compromiso traduciuse na creación dun equipo no propio centro e a súa incorporación á colaboración LIGO en 2018.

Nestes anos, o persoal do Instituto xa asumiu tarefas relevantes de análise dentro deste experimento, no que participan máis de 1500 persoas de máis de 20 países. Ademais, algunhas deteccións destes eventos están a abrir a porta para demostrar a existencia de obxectos cósmicos máis aló do Modelo Estándar, así como posibles candidatos a materia escura. Coa apertura da nova sede, o IGFAE tamén planea dedicar un dos seus laboratorios ao desenvolvemento de instrumentación para experimentos de ondas gravitacionais.